Istraživanje transparentnosti jedinica lokalnih samouprava u Srbiji, koje je pred vama, nije prvo ovakve vrste. Ono se naslanja na slična istraživanja koja su izvedena u Španiji i Slovačkoj, od kojih je preuzeta metodologija i prilagođena nacionalnom okviru. Ipak, primenjeno u našem kontekstu, značajno je za procenu trenutnog stanja na polju transparentnosti i dostupnosti informacija u lokalnim samoupravama u Srbiji, kao i za sve buduće korake ka većoj transparentnosti.

Istraživački tim je pošao od presudnog značaja transparentnog rada organa javne uprave za sprečavanje korupcije i kvalitetniju i samim tim bolju saradnju opština i njihovih građana. U svom radu, tim se oslanjao na Zakon o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, kao jedan od stubova razvoja demokratskim društava svuda u svetu, pa i kod nas. Upravo ovaj zakon obavezuje organe javne vlasti na dostupnost informacija i omogućava građanima uvid u rad ovih organa.

Istraživanje je obuhvatilo prikupljanje dokumenata čija je lista kreirana na osnovu tri kriterijuma: značaj za rad lokalnih samouprava, uticaj na kvalitet života stanovništva i zakonska obaveza izrade i objavljivanja dokumenta na internet prezentaciji.

Prilikom skrininga internet prezentacije, binarno je ocenjivana prisutnost dokumenta ili informacije (informacija postoji ili ne postoji na sajtu). Kao dostupne na sajtu ocenjivane su i informacije okačene direktno na sajt ali takođe i informacije koje su objavljene u nekom od dokumenata na sajtu – na primer, informacije o budžetu opštine su ocenjivane kao dostupne ukoliko se nalaze na stranici posvećenoj lokalnim finansijama, ali i ako se nalaze u informatoru o radu. Nedostupne informacija su tražene zahtevom za pristup informacijama od javnog značaja, koji je kreiran posebno za svaku opštinu, u skladu sa zatečenim stanjem na internet prezentaciji.

Informator o radu je osnovni dokument koji daje uvid u rad svakog organa javne vlasti. On sadrži sve neophodne informacije u vezi sa radom državnog organa. Ovaj dokument je obavezan na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, a ispunjavanje ove obaveze nadgleda Poverenik za pristup informacijama od javnog značaja i zaštitu podataka o ličnosti. Prema Uputstvu za izradu i objavljivanje informatora o radu državnog organa, informator mora da sadrži sledeće stavke: osnovne podatke o državnom organu i informatoru, opis pravila u vezi sa javnošću rada, spisak najčešće traženih informacija od javnog značaja, opis nadležnosti, ovlašćenja i obaveza, usluge koje organ pruža zainteresovanim licima, podatke o prihodima i rashodima, podatke o javnim nabavkama, informacije o podnošenju zahteva za pristup informacijama. Ukoliko se informator redovno ažurira i ukoliko je on lako dostupan na internet prezentaciji državnog organa, podiže se transparentnost rada jedinice lokalne samouprave, a građanima se omogućava brz i jednostavan pristup potrebnoj informaciji.

Informatori o radu su analizirani u skladu sa već postojećim zakonskim propisima o sadržaju informatora, a koji se nalaze u Uputstvu za izradu i objavljivanje informatora o radu državnog organa. Binarno je ocenjivana prisutnost svih propisanih delova informatora. Nepotpuna ili neažurirana informacija je ocenjivana kao nepostojeća. Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte analizu informatora.

Informator o radu, između ostalog, bi trebalo da sadrži informacije o budžetu, informacije o javnim nabavkama, informacije o državnoj pomoći, i informacije o uslugama koje opštine pružaju građanima.

Informacije o javnim nabavkama obuhvataju plan javnih nabavki i izveštaj o sprovedenim javnim nabavkama. Plan javnih nabavki je dokument koji sadrži popis svih planiranih nabavki koje državni organ planira u toku jedne kalendarske godine. Ovaj dokument je obavezan prema Zakonu o javnim nabavkama, a rok za njegovu izradu je 31. januar za tekuću godinu. Izveštaj o sprovedenim javnim nabavkama je dokument koji državni organ mora da sačini do 31. marta za prethodnu godinu. On treba da sadrži informacije o tome koje javne nabavke su sprovedene, po kojoj vrsti postupka i koliki je iznos potrošenih sredstava. Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte mapu dostupnosti informacija o javnim nabavkama u opštinama Srbije.

Državna pomoć je regulisana Zakonom o kontroli državne pomoći koji predstavlja jedan od značajnih instrumenata u borbi protiv korupcije, kao i u promociji tržišne privrede. Primenjuje se od 1. januara 2010. godine, a državnu pomoć je definisao kao „svaki stvarni ili potencijalni javni rashod ili umanjeno ostvarenje javnog prihoda, kojim korisnik državne pomoći stiče povoljniji položaj na tržištu u odnosu na konkurente, čime se narušava ili postoji opasnost od narušavanja konkurencije na tržištu“. Dakle, pod državnom pomoći se smatraju sva novčana davanja (ili njihovi ekvivalenti) koji su namenjeni pravnim licima. Stoga, subvencije ili oslobađanje plaćanja od poreza se smatraju državnom pomoći, a na primer socijalna pomoć ili pomoć građanstvu za otklanjanje posledica prirodnih nepogoda ne. Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte mapu dostupnosti informacija o državnoj pomoći u opštinama Srbije.

Informacije o uslugama koje državni organ, u okviru delokruga utvrđenog zakonom, neposredno pruža zainteresovanim fizičkim i pravnim licima, unose se u informator o radu. Informator o radu bi trebalo da sadrži detaljne informacije o procedurama i postupcima za pružanje usluga (socijalne usluge, matične knjige, građevinske dozvole). Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte mapu dostupnosti informacija o uslugama u opštinama Srbije.