Preporuke za unapređenje proaktivne transparentnosti na nacionalnom i lokalnom nivou
Iako zakonski okvir predviđa da se sva akta objavljuju u službenim glasilima, te su na taj način dostupna javnosti, u doba kada su informacione tehnologije uveliko uznapredovale a internet ostvario visoku penetraciju u Srbiji (prema podacima Republičkog zavoda za statistiku 65,8% građana koristi računare a 63,8% domaćinstava poseduje internet priključak) moramo govoriti o dostupnosti informacija na internetu. Istraživanje koje je Beogradska otvorena škola sprovela 2015. godine u okviru projekta „Jačanje lokalne transparentnosti” pokazuje da je u slučaju lokalnih samouprava Službeni glasnik dostupan na internetu u slučaju 96 opština od ukupno 169 opština. Najzad, čak i kada je Službeni glasnik dostupan, on je smešten u kategorijama po godini/mesecu. Građani uglavnom nemaju podatke o tome koji akt je donet u kom periodu rada opštine, te samim tim pretraživanje i dolaženje do informacije postaje teško. Ovo svakako krši jedan od osnovnih principa proaktivne transparentnosti, a to je da su informacije lako pretražive.
Zakonska regulativa propisuje obavezno onlajn objavljivanje informatora o radu koji sadrži sve važne informacije o radu organa. Ipak, istraživanje Beogradske otvorene škole pokazalo je da i dalje nisu sve opštine objavile informator o radu (njih 4 od 169 gradova i opština obuhvaćenih istraživanjem). Nadalje, nijedna opština nema kompletan informator u radu, odnosno u potpunosti u skladu sa podzakonskim aktom ─ Uputstvom za izradu i objavljivanje informatora o radu državnih organa. Informatorima o radu najčešće nedostaju najvažnije informacije, kao što su na primer: informacije o budžetu (u 54% slučajeva), zatim podaci o javnim nabavkama (u 70% slučajeva) i podaci o državnoj pomoći (dostupni u informatorima 22 opštine). Ovo ukazuje da trenutno stanje nije zadovoljavajuće i da postoji značajan prostor za sistemsko unapređenje nivoa transparentnosti u radu državnih organa u Republici Srbiji.
Preporuke za unapređenje proaktivne transparentnosti u okviru postojećeg zakonskog okvira namenjene svim organima javne vlasti:
Kada je u pitanju unapređenje proaktivne transparetnosti u okviru važećeg zakonskog okvira neophodno je:
1. Poštovanje Uputstva za izradu i objavljivanje informatora o radu državnih organa i to pogotovo u okviru sledećih stavki:
- Struktura informatora mora sadržati sve stavke (21) čak i kada organ ne raspolaže podacima u vezi sa određenim delom informatora (na primer: opština nije davala državnu pomoć u prethodnoj godini − informator opštine mora sadržati naslov „Podaci o državnoj pomoći” a onda pod tim naslovom navesti ispod da opština nije bila davalac državne pomoći u prethodnoj godini). Važno je da nijedan naslov, odnosno stavka, ne budu izostavljeni;
- Ažuriranje: najkasnije do kraja svakog kalendarskog meseca se unose sve promene nastale u toku meseca;
- Vidljivost: Informator se na veb-prezentaciju postavlja tako da naziv informator o radu bude uočljiv na početnoj strani ili na prvoj strani nakon strane dobrodošlice, kao deo osnovne ponude (menija) ili u vidu posebne oznake (baner).
2. Objavljivanje sledećih dokumenata/podataka pojedinačno onlajn na veb-prezentacijama opština na naslovnoj strani ili u okviru kategorije koja jasno ukazuje da posetilac veb-prezentacije tu može naći akta opštine:
- Statut;
- Prostorni plan;
- Lokalna strateška dokumenta (Strategija lokalnog održivog razvoja/Strategija lokalnog ekonomskog razvoja, Lokalni ekološki akcioni plan, Lokalni akcioni plan za mlade, Lokalni plan zapošljavanja itd);
- Lokalni Službeni list.
Preporuke za unapređenje zakonskog okvira za primenu proaktivne transparentnosti namenjene zakonodavnoj grani vlasti:
Potrebno je unaprediti postojeći zakonski okvir (konkretno Zakon o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja i Smernice za izradu veb-prezentacija organa državne uprave), a u skladu sa principima Partnerstva za otvorenu upravu. S tim u vezi neophodno je:
1. Reformatiranje informatora i „otvaranje” njegovih podataka:
- Uvođenje jedinstvene baze za osnovne informacije o radu državnih organa, koja bi obuhvatila tabelarne unose prema stavkama koje su već definisane Uputstvom za izradu i objavljivanje informatora o radu državnih organa;
- Kreiranje platforme na kojoj se nalaze aktivni formulari sa informacijama svih organa javne uprave. Formulari bi obuhvatili stavke definisane Uputstvom i bilo bi im moguće pristupiti kako pojedinačno tako i zbirno. Ovakav unos podataka omogućio bi njihovo međusobno ukrštanje, poređenje i dodatne analize;
- Izmene Smernica u pravcu uređivanja segmenta veb-prezentacije koji bi vršio ulogu Informatora o radu. Sama stranica na veb-prezentaciji organa bila bi povezana putem linka i sa centralnom onlajn bazom.
2. Propisivanje obaveze organa da na svojoj veb-prezentaciji objavljuje često tražene informacije:
- objaviti one za kojima je javnost više puta pokazala interes putem Zahteva za slobodan pristup informacijama od javnog značaja;
- u okviru javne rasprave ustanoviti koji broj upita bi jednu informaciju kvalifikovao kao često traženu.